بازی فعالیتی طبیعی‘ لذت بخش‘ شگفت انگیز و پررمز ورازاست . بازی هدفدارو منطقی می تواند روابطی صمیمی‘ گرم وعمیق با کودکان برقرار سازد. و در جهت رشد و تربیت آنان گام بردارد. گام هایی که از دریچه لطافت بازی شروع شده و به دنیای خیال ‘ رویاها ‘ ابعاد احساسی ‘ عاطفی و شناختی کودکان خاتمه می یابد.
به همین دلیل پرداختن به بازی ‘منجر به بررسی نزدیک ترین زاویه شخصیت کودک می گردد. کودک در بازی‘ نیازهای حسی-حرکتی خویش را برآورده می سازد و انرژی غنی شده در درون خویش را بگونه منطقی تخلیه می نماید. که این عمل نه تنها آرامش روحی اورا افزایش می دهد. بلکه باعث پویایی رفتارش می شود.حال درصورتی که این انرژی امکان بروزنیابد احتمالاً به اضطراب‘ افسردگی و پر تحرکی تبدیل می گردد.
او برای زنده ماندن باید اضطرابی که را که درگیرآن است را بیرون براند که این کار با عصبانیت ‘ فریاد کشیدن ‘ اشک ریختن‘ شکستن اشیاء‘ لجبازی‘ بی صبری‘ بی فرصتی انجام می دهد.و بتدریج که فشار های حاصله افزایش می یابد. فراتر ازظرفیت و تحمل کودک می گردد. و به گونه های بحرانی نمایان می شود.
در این هنگام باید با بهره گیری از ابزارهای تربیتی و روانشناختی درجهت شناخت کارکرد های منفی و ناسالم عاطفی‘ احساسی ‘ رفتاری و شناختی کودکان گام برداشت .
بدین منظور بازی یکی از ابزار های سودمند و موثری است که متخصصین بالینی را یاری می دهد تا در فضایی باز وآزاد همراه با آرامش روانی به یک سری اطلاعات بالینی دست یابند. و بعد از تشخیص ‘ طرح مناسبی را به منظوردرمان ازطریق بازی تهیه و در جلسات درمانی اجرا نماید.
به همین دلیل حقیر‘ برای آشنایی بیشتر‘ همکاران ارجمند( مشاورو مددکاری و گروه محترم توانبخشی) با این نظریات‘ دیدگاه ها ‘رویکردها ی بازی درمانی ‘ انواع بازی ها و .... با توجه به زمان بسیار محدود(20 ساعت) دوره بازی درمانی به اختصار به نگارش این اثر پرداختم .
امید است که این نگارش کوچک علمی به عنوان محرک و مشوق برای مطالعه و تحقیق بیشتر‘ جهت همکاران عزیزدر رشد وبالندگی‘ سلامت و بهینه سازی رفتاری و پیشگیری از بروز مشکلات و اختلالات روحی و روانی ‘ عاطفی و شناختی کودکان و دانش آموزان با نیاز های ویژه به کار گرفته شود .
در پایان ‘ از صبر و حوصله و شرکت منظم همکاران معزّز در طول دوره بی نهایت سپاسگزارم و آرزوی توفیق‘ صحت و سلامتی همگان را از خداوند سبحان مسئلت می نمایم ./ والسلام
(الف)
نمی توان به کودک آموخت که از خود مراقبت کندمگر اینکه او را آزاد گذاشت تا در مراقبت از خود بکوشد، امکان اشتباه وجود دارد اما آگاهی اواز درون همین اشتباهات بیرون می آید.
تعاریف و دیدگاه های مختلف در بازی درمانی:
*تعاریف:
1-بازی مجموعه فعالیت هایی است که کودک ضمن آن افکار واحساسات خود را به دلخواه بیان کرده و احساس امنیت و ارزشمند بودن می کند. (قاسم قاضی روانشناس و استاد دانشگاه)
2-از نظر ویرجینیا اکسلاین روانشناس کودک
1- بازی درمانی وسیله ای برای تشخیص مشکلات کودک است.(مشاور در ضمن بازی با مشاهده رفتار کودگ به نگرانی های وی پی میبرد و در سدد رفع مشکلش بر می آید.)
2-بازی وسیله مناسبی است برای ایجاد رابطه ای حسنه میان کودک و مشاور
3- بازی مناسب ترین روش یادگیری برای کودک است و سبب یادگیری مهارت های جدید می گردد.
3-کودکان خردسال نمی توانند افکار و عقاید خود را براحتی با کلام بیان کنند معمولاً از طریق بازی که فعالیت لذت بخش و خوشایند و مفرحی است و برای رشد همه جانبه کودک ضروری است .خود را ابراز می کنند . لذا بازی ذرمانی یک را ه مطمئن شناخت است .( قزوینی نژاد حمیرا استاد دانشگاه)
4- راسل میگوید: علاقه به بازی بارزترین علامت ممیزه بچه هاست خواه بچه حیوان باشد و خواه بچه انسان ، ولی بچه انسان با شعف و شوق بی پایان همراه است.
5- پیاژه معتقد است: برای آنکه بتوان فعالیتی را بازی نامید ، بایستی دارای شرایط زیر باشد.
1-دارای هدف نباشد.
2- اختیاری باشد.
لذت بخش باشد.
سازماندهی نداشته باشد
از هر گونه کشاکش و پرخاشگریآزاد باشد.
6-فروید معتقد است .، کودک راباید از نظر جسمی و عاطفی و ذهنی پرورش دادو یکی از وسائلی که در پرورش سه قوه موثر است بازی می باشد.
7-فروبل را پیغمبر بازی می نامند. وی معتقد بود که بازی یکی از مواردی است که کودک می تواند یاد بگیرد ، کشف کندو کنجگاویش را ارضاء کند و ی اقدامبه تهیه وسایل بازی متعددی برای کودکان نمود.
*اهمیّت بازی :
بازی 1 روش طبیعی یادگیری است.
-کودک از راه بازی تجربه وآزمایش می کند. ونتیجه می گیرد.
-بازی در کودگ قدرت ابداع، ابتکار، و تمرکز را می پروراند. او را درکشف رابطه میان اشیاء و آن چه پیرامون اوست یاری می دهد.
- در بازی های 1 نفره با اشیاء ، رنگ ها ، و صداها آشنا می شود.
- بازی جورچین: رابطه جزئی و کلی
- بازی با شن: با شگل گیری مواد آشنا می شود.
- در آب بازی: اجسام شناور و غیر شناور را کشف می کند.
(1)در بازی های گروهی: مقرارات و معیار های اجتماعی مانند ،حس همکاری، رعایت نوبت و.... را می آموزد.
- کودک از طریق بازی احساسات خود را بیان می کند. - استعدادهایش شکوفا می شود .- ترس هایش ظا هر می شود .و برای زندگی آینده خود برنامه ریزی می کند.
-بازی سبب رشد شخصیت کودک می شود.
- از طریق بازی می توان به نکات+ و- شخصیت کودک و همچنین مشکلات آنان پی برد. و سپس در جهت درمان و اصلاح مشکلات رفتاری آنها اقدام گرد.
- بازی وسیله ای برای آشنا شدن با خصوصیات کودک است . لذا باید با سن و ویژگی های هما هنگی داشته و چنبه بد آموزی نداشته باشد.
- نوع اسباب بازی بر رشد کودک تاثیر بسزایی دارد
و در صورت نا مناسب بودن ، علاوه بر این که به رشد کودک کمک نمی کند .بلکه سبب بروز مشکلاتی نیز می شود.
بازی موجب رشد و تکامل علائق کودک و تمایل آن به بازی می شود و توانایی هایی را که در آینده به آنها نیاز دارد در او ایجاد می کند .
- بازی : فعالیتی ذاتی و طبیعی است و اغلب به خاطر خودش انجام می شود تا آن که وسیله ای برای رسیدن به چیز دیگر باشد . یعنی به گونه ای اختیاری و خود انگیخته و حالتی لذت بخش را در بر دارد.
بین بازی و توانائی های کودک رابطه ای وجود دارد. که بسیار با اهمیت است.
-بازی درمانی : یک تعامل کمکی بین کودک و بزرگسال آموزش دیده است که از طریق ارتباط نمادین در بازی ، در جست و جوی راه هایی برای کا هش آ شفتگی های هیجانی کودک است به طوری که کودک در طی تعاملات بین فردی با در مانگر ، پذیرش ، تخلیه هیجانی ، کا هش اثرات رنج آور ، جهت دهی مجدد تکانه ها و تجربه هیجانی تصحیح شده را تجربه می گند. ( دکتر الهه محمد اسماعیل)
بازی درمانی ، رویکرد فعالی است که می توان آن را به طور انفرادی یا گروهی به کار برد.
* اصول بازی درمانی:
1- برقراری رابطه ای حسنه میان کودک و مشاور و مورد پذیرش قرار گرفتن ک
2-دادن آزادی عمل به کودک ( درصورت تمایل در بازی شرکت کند. )
3-فضا و مکان بازی مناسب و آرام باشد.
4-کودک تشویق به فعالیت شود و به خاطر اشتبا هاتش مورد سرزنش قرار نگیرد.
5-قوانین بازی ساده و قابل درک باشد.و محدودیت ها به حداقل کاهش یابد.
6-به گفتار و احساسات کودک کاملاً توجه شود.
7-مدت و زمان بازی متناسب با سن کودک باشد.
* روش های بازی درمانی :
1- روش مستقیم:
مسئولیت اداره جلسه تا حد زیادی به خود کودک محول می شود.تشویق به بازی،تفسیر به موقع اعمال و حرکات کودک،کمک به تغییر رفتار
2- روش غیر مستقیم :
مشاور تا حد زیادی مسئولیت اداره جلسه و هدایت فعالیت ها رابه عهده می گیرد –ازکودک می خواهد تا از طریق بازی با وسایل مشکلاتش رابیان کند.-پس از شناخت مشکل ، راه حل هایی مناسب ارائه می دهد.
3- روش انتخابی :
(2)- پس از آنکه کودک بازی را شروع کرد- مشاور به دقت اعمال و رفتار کودک را تحت نظر قرار می گیرد.-در برخی موارد به بازی کودک جهت می دهد. پس از تفسیر و نتیجه گیری عملکرد های کودک، راه حل هایی مناسب برای مشکلات او ارائه می دهد.
-در کلیه روش های بازی درمانی، قوانین و محدودیت ها ی بازی، باید درآغاز جلسه بیان شود .
مثلاً اسباب بازی نباید از اتاق بیرون برده شود . لازم است کودک از زمان پایان بازی نیز آگاه باشد.