توصیف مراحل درمان
*مداخلات درمانی
بازی درمانی با توجه به توانایی شناختی محدود کودکان و اضطراب همراه با ترس به آنان فرصت می دهد تا احساسات خود را در یک محیط امن ابراز نمایند. برخی از اقدامات شناختی رفتاری در مورد کودکان ترسو عبارتند از*مداخلات رفتاری(حساسیت زدایی نظام دار - کنترل مشروط- الگو سازی- فنون شناختی)
*مداخلات رفتاری
1-حساسیت زدایی نظام دار: عبارت است از فرآیند کاهش اضطراب یا ترس از طریق جایگزینی یک پاسخ ناسازگار با یک پاسخ سازگار و انطباقی
در مورد بزرگسالان ، از طریق آموزش آرمیدگی عضلانی
در مورد کودکان : فعالیت های بازی آرام بخش یا تجسم مناظر آرام بخش
حساسیت زدایی منظم : مثال : کودک 5 ساله ترسو از ماندن در اتاق در بسته
الف- اتاق بزرگ، درمانگر حاضر در اتاق
1-بازی با اسباب بازی ، درباز
2- بازی با اسباب بازی، در نیمه باز
3- بازی با اسباب بازی، دری که به اندازه یک اینچ باز است .
4- بازی با اسباب بازی،در بسته اما محکم بسته نشده است.
5- بازی با اسباب بازی، در بسته
ب- اتاق کوچک، درمانگر حاضر در اتاق
ج- اتاق کوچک، بدون حضوردرمانگر در اتاق
1-بازی با اسباب بازی ، درباز
2- بازی با اسباب بازی، در نیمه باز
3- بازی با اسباب بازی، دری که به اندازه یک اینچ باز است .
4- بازی با اسباب بازی،در بسته اما به مدت 10 ثانیه محکم بسته نشده است
5- بازی با اسباب بازی،در بسته اما به مدت 30 ثانیه محکم بسته نشده است
6- بازی با اسباب بازی،در بسته اما به مدت 1 دقیقه محکم بسته نشده است
7- بازی با اسباب بازی،در بسته به مدت 10 ثانیه
8- بازی با اسباب بازی،در بسته به مدت 30 ثانیه
9- بازی با اسباب بازی،در بسته به مدت 1 دقیقه
10- بازی با اسباب بازی،در بسته به مدت 2 دقیقه
د-آسانسور با حضور درمانگر
1- ایستادن در آسانسوری که درهایش باز نگه داشته شده
2- ایستادن در آسانسوری با درهای بسته و خروج از آسانسوری برروی همان طبقه باز کردن مجدد و فوری در
3- سوار شدن به آسانسوری به طرف طبقه بعد.
(25)2- کنترل مشروط: به فنونی اطلاق میشود که رفتار را از طریق کنترل پیامد های آن تغییر می دهند.
تقویت+) با مشخص کردن یک رفتار آماج( هدف) – تعیین یک عامل تقویت کننده – به وجود آوردن تقویت مشروط جهت بروز رفتار هدفمند در مورد ترس ها به کار می رورد. مثل تقویت کننده های اجتماعی ( تحسین)- تقویت کننده مادی ( برچسب ها) – تقویت بازی مستقل ( افزایش اعتماد به نفس )
شکل دهی رفتار: ( روشی است که به کودک کمک میکند تا به رفتار هدف نزدیک و نزدیک تر گردد.
حذف محرک:
خاموش سازی رفتار:
تقویت افتراقی رفتار دیگر و تقویت افترلقی سایر رفتار ها :
3- الگو سازی:
4- فنون شناختی:
* راهبردهای تغییر شنا ختی و رویا رویی با عقاید نا معقول :
شرح حال + را می توان از طریق کنترل فعال ( من می توانم پشت سر این سگ راه بروم – هر زمانی که احساس کنم به این کار راغب هستم.
کاهش احساسات آزار دهنده ( من خواهم توانست در هر زمانی که آمادگی دارم به مدرسه بروم. )
گفته های تقویت کننده ( من شجاع هستم)
واقعیت آزمایی( واقعاً در خانه ما هیچ هیولایی وجود ندارد. ) راهبرد های کنار آمدن را آموزش داد.
خود کنترلی:( آموزش کودکان برای استفاده از رفتارهای جدید و روش های تفکری که حس کنترل فرد را ارتقاء می دهد.
استفاده از وازه STOP
کتاب درمانی: تمرکز برکتاب های کمک به خود – یک کودک الگو
والد درمانی: کمک به والد در جهت طرح ریزی رویکردی که ترس های کودک را تقویت نخواهد کرد.
*تعمیم/ پیشگیری از بازگشت (عود) :
حفظ و تداوم رفتارهای انطباقی پس از خاتمه درمان و عمومیت دادن این رفتارها به محیط طبیعی است.
*بازی درمانی با رویکرد کودک محور ( راجرز):
رویکرد کودک محور فلسفه ای است که منجر به ایجاد نگرش ها ورفتارهایی برای بقاءواحساس لذت درزندگی فرد در رابطه با کودکان می گردد.
فلسفه اصلی ، استعداد فطری کودک برای کوشش درجهت رشد و بلوغ و هم نگرشی نسبت به اعتقاد عمیق و پایدار به توانایی کودک برای خود فرمان بودن به گونه ای سازنده است.
دربازی درمانی با رویکرد کودک محور ساختار شخصیت بر3 سازه اصلی و مهم استوار است
1- شخص : سازه شخص عبارت است از تمامی چیز هایی که کودک را می سازد. یعنی: ( افکار، احساسات ، رفتار ها ، هیجانات و حتی وجود فیزیکی فرد) و اینها همیشه در فرآیند رشد شخص حضور دارند. و کودک در مرکز این تشکلات قرار دارد و با تغییر هر یک از آن ها بقیه اجزا نیز تغییر می یابد.
- تعامل مداوم و پویای شخص ( نظام کل) در جهت شکوفا کردن خود، تلاش می کند .
این فرآیند پویا و فعال یک حرکت درون وابسته است. در جهت تبدیل شدن به یک شخص یا عملکرد مثبت تر
رشد مثبت ، بهبود، استقلال بلوغ و اعتلای فرد (شخص) در فرآیند رفتار هدفمند،کودک در تلاش ارضای نیاز های فردی که در میدان پدیداری منحصر بفرد تجربه شده و کودک بخاطر آن به واقعیت شکل می دهد.
(26)2- میدان پدیداری: ( هر چیزی که کودک تجربه می کند. ) خواه در سطح هوشیاری ، درونی و یا بیرونی باشد.
- مرجع درونی اساس نگریستن به زندگی است.
برای کودک: هرچیزی که وقوع آن را درک کند درحکم واقعیت است.
رفتار:عبارت است تلاش هدف گرای جانداربرای رفع نیازهای خود از این میدان، به همان صورتی که تجربه کرده است. درک نماید.
این مفهوم ، بخش اعظم بازی درمانی کودک محور است. که باید با نگاه از دریچه چشمان کودک ، رفتار را درک کرد.
از این رو ، درمانگر باید به دقت و با وسواس زیاد از قضاوت و ارزیابی حتی ساده ترین رفتار های کودک ( مثلاً نقاشی ، مهره ها یا مکعب ها روی هم انباشته شده و منظره ای روی ماسه ) اجتناب می کند .
و به سختی می کوشد تا چهار چوب مرجع درونی کودک را بفهمد
باید دنیای پدیدار کودک مرکز توجه قراربگیرد و فهمیده شود.
از کودک انتظار نمی رود با ملاک های از پیش تعیین شده با معقوله های از قبل تصور شده برخورد کند.
3- سومین سازه اصلی نظریه کودک محور ، خود است .بخشی از تجربیات کامل کودک ، یعنی تعاملات با دیگر تجربیات مهم و تجربیاتی از میدان دیداریکامل که کودک به عنوان خود تدریجاً بین آن ها فرق می گذارد.
می توان این مسئله رارا به عنوان بخشی ازدنیای خصوصی ودرحال رشد کودک که تدریجاً درمسیر تعامل با محیط به عنوان((من ))شناخته شده توصیف نمود.
3-خود : همانگونه که کودک رشد می کند ، ممکن است تجاربی بدست آورد . که نخست توسط والدین و سپس سایرین ارزش گذاری می شوند.
این تجارب به بخشی از میدان پدیداری بدل می گردند. و به ساخت خود کمک می کند .
چنین تعاملاتی ممکن است منجر به این شود که کودک نسبت به احساسات مربوط به خود ، شک و تردیدها در مورد خود ، حتی رد و عدم تایید خود و نیز امکان بسیار محتمل اتکاء بر ارزیابی دیگران به جای تکیه بر خود ارزیابی دچار گم گشتگی گردد.
این انکار تجربه نسبت به آگاهی ممکن است به نا سازگاری روانی بعدی کمک نماید.
در نتیجه رشد تعامل با میدان پدیداری ، دستخوش تغییر می شود.
او ساخت خود پنداره را به صورت یک شکل بندی سازمان یافته از ادراکات خود که برای آگاهی ، قابل قبول است ، توصیف نمود.
*اهداف درمانی رویکرد کودک محور:
1- توسعه یک خود پنداره مثبت تر
2- در نظر گرفتن خود مسئو لیتی بیشتر
3- خود فرمان شدن بیشتر
4- خویشتن پذیری بیشتر
5- اتکاء بیشتر بر خود
6- شرکت در تصمیم گیری خود مختار
7- تجربه یک احساس کنترل
8- حساس شدن نسبت به فر آیند کنار آمدن
9- توسعه یک منبع درونی ارزیابی
10-اعتماد بیشتر به خود
*مهارت ها :
مهارت های اساسی در بازی درمانی کودک محور معطوف به ایجاد جوی هستند که باعث ترغیب مهارت های لازم برای رویا رویی فرد در چهار چوب امن خواهدشد. یعنی ایجاد احساس امنیت روانی در دانش آموز .
(27)یا پاسخ های کوتاهی که درمانگر در قبال راهنمایی های کودک ( با اسباب بازی ) به کار می برد شروع می شود .
به منظور عدم حواس پرتی کودک از تمرکز بر مکانیسم بازی ، گفتگوی مناسبی را انتخاب نموده و بینش آن ها را نسبت به احساسات خودشان با لا می بریم.
هنگامی که کودک در حال به نمایش گذاشتن کارهای ترسناک ، خطر ناک یا نا امن با اسباب بازی هاست . به اسباب بازی ها اشاره می کنیم به جای تو..
مهارت های اساسی در بازی درمانی کودک محور :
1- مهارت های سازنده : ( در آغاز و پایان جلسه بازی درمانی ، کودکان را از حد و مرز های عمومی ، ضمن حفظ و نگهداری یک جو جذاب آگاه می کند.
2- مهارت گوش دادن همدلانه: توجه به واژگان ، حرکات چهره و بدن کودک و توصیف صحیح احساسات و به گونه ای مناسب انعکاس
3- مهارت اعمال محدودیت : کودکان را باید به یاد مسئولیت به خود ، محل بازی و درمانگر بیاندازد.
در بازی درمانی کودک محور ، دانش آموز خود انتخاب گر بازی خواهد بود.
پیش آگهی :
نتیجه گیری:
* توصیف درمان :
تغییر در این درمان ، به پاسخ کودک در زمینه محیطی که از سوی درمانگر ایجاد شده بستگی دارد.
نقش بازی درمانگر کودک محور ، ایجاد یک نوع رابطه ای است که کودک را قادر به کشف نحوه ی توانایی او به عملکرد مستقل می سازد.
- برقراری رابطه عاطفی و حسنه با کودک
- توجه و حساسیت درمانگر نسبت به تجربه فعلی کودک
- وارد دنیای کودک شدن با فرآیند پذیرش ( احساسات، نگرش هاو افکار کودک)
- اجازه به تصمیم گیری کودک درانتخاب عمل (
- احساس آزادی عمل
*اصول بازی درمانی کودک محور: ( 8گانه اکسلاین)
1- توسعه رابطه گرم و صمیمانه
2-پذیرش بدون قید و شرط
3- احساس آزادی کودک در ابراز کا مل احساسات خود
4--ایجاد آزادی عمل در کودک( در ابراز احساسات خود آزاد باشد.
4-شناخت و انعکاس احساسات کودک
5-احترام گذاشتن به کودک
6-جهت ندادن به رفتار کودک
7-شتاب نکردن در درمان
8-توجه درمانگر به محدودیت های کودک
* در حیطه اصول رویکرد کودک محور ،کودک از طریق مراحل زیر در فرآیند درمان پیشرفت می نماید.
- پراکندن احساسات منفی که در سرتاسر بازی کودک ابراز می شود.
- احساسات دو سو گرا عمدتاً اضطراب یا خصومت
- هدایت احساسات منفی که نسبت به والدین ، خواهریا برادر و سایرین یا به شکل خاصی از واپس روی بروز می نماید.
- احساسات دو سو گرا +و- نسبت به والدین، خواهریا برادر و سایرین ،
- نگرش های واضح متمایز ، منفک معمولاً واقع بینانه +و- و نگرش های + نافذ در بازی کودک
(28)*شرایط اسباب بازی ها در رویکرد کودک محور :
1- تسهیل کننده دامنه گسترده ای از بیان خلاقیت باشد.
2- تسهیل کننده دامنه گسترده ای از بیان هیجانی باشد
3- تسهیل کننده بازی های هدفمند و اکتشافی باشند
4- جذب کننده علائق کودک باشند
5- زمینه ساز اکتشاف و ابراز خود بدون بیان کلامی باشد
6- زمینه ساز موافیت بدون ساخت تعیین شده باشد
7-زمینه ساز بازی بدون قید و شرط باشند.
* اسباب بازی های منتخب بازی درمانی کودک محور:
- اسباب بازی های تربیتی یا پرورشی مربوط به خانواده
- اسباب بازی های مربوط به پرخاشگری
-اسباب بازی های ساختمان سازی
- اسباب بازی های چند کاره