اثر بخشی بازی درمانی کودک محور بر اساس رویکرد راجرز، بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان دختر سال پنجم دبستان شهر تهران

چکیده

به منظور اثر بخشی بازی درمانی کودک محور بر اساس رویکرد راجرز بر پرخاشگری دانش اموزان دختر سال پنجم دبستان شهر تهران نمونه 14 نفری به طور نمونه گیری خوشه ای از دبستان های دولتی شهر تهران انتخاب شدند. سپس در دو گروه آزمایش و کنترل ( 7نفره) به صورت تصادفی جایگزین گردیدند. در این تحقیق فرضیه اصلی پژوهشگر این بود که بازی درمانی کودک محور میزان پرخاشگری دانش آموزان دبستانی را کاهش می دهد.

از پرسشنامه راتر به عنوان پیش آزمون استفاده گردید. مقایسه نتایج پیش آزمون دو گروه کنترل و آزمایشی حاکی از عدم تفاوت معنا دار در میانگین نمرات پرخاشگری دو گروه بود. بازی درمانی کودک محور بر اساس رویکرد راجرز به مدت 8 جلسه به صورت گروهی بر روی دانش آموزان اجرا گردید و سپس برای ارزیابی مجدد از پرسشنامه راتر استفاده شد. نتایج حاکی از این بود که میانگین نمرات پرخاشگری گروه به طور معناداری نسبت به گروه کنترل افزایش یافته بود. تجزیه و تحلیل داده ها از طریق آزمون t   مستقل معناداری یافته ها را در سطح 01/0 تایید نمود.

نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان داد که بازی درمانی کودک محور می تواند به منظور کاهش پرخاشگری دانش آموزان دبستانی مورد استفاده مشاوران و رواندرمانگران قرار گیرد.

مقدمه

اهداف تحقیق

هدف اصلی پژوهش بررسی اثر بخشی رویکرد بازی درمانی کودک محور بر اساس نظریه راجرز در کاهش پرخاشگری دانش آموزان دبستانی است. ارزش علمی مطالعه حاضر بررسی نشانه های کلامی-غیر کلامی پرخاشگری در چارچوب بالینی و تاثیر روش بازی درمانی کودک محور بر این نشانه هاست که به این ترتیب گسترش یافته های حاصل از بررسی های بالینی در باب اختلالات دوران کودکی و درمان آنها کمک می نماید . همچنین هدف کاربردی این پژوهش کمک به کودکان دچار اختلال  پرخاشگری و خانواده آنها در حل مشکلاتشان است.

تعاریف عملیاتی

پرخاشگری: منظور میزان نمره ایست که دانش آموز در مولفه پرخاشگری در پرسشنامه راتر کسب می کند. پرسشنامه راتر دو مولفه اصلی پرخاشگری و اضطراب را می سنجد که هر کدام دارای 15 عبارت می باشد. این آزمون در سال 1377 توسط یوسفی در ایران هنجار گردید.

دانش آموز دبستانی: در این تحقیق منظور دانش آموزان کلاس پنجم دبستان های دولتی منطقه 6 شهر تهران می باشد که جنسیت آنها دختر و سن آنها 11 سال می باشد.

بازی درمانی کودک محور بر اساس نظریه راجرز: اصول کلی آن عبارتست از ایجاد رابطه حسنه، پذیرش بدون قید و شرط کودک ، ایجاد احساس آزادی عمل در کودک ، انعکاس احساسات ، احترام به چارچوب مرجع کودک ، دادن فرصت تجربه به کوک برای کشف خود ، عدم شتاب در بازی ، عدم محدودیت در ابراز احساسات و تقویت باورهای کودک ، ثبات محدودیت ها ، اعتقاد به توانایی کودک در خود رهبری و خود شکوفایی.

پژوهش های پیشین (داخل کشور) :

ابوطالبی 1372 در دانشگاه آزاد تهران پژوهشی تحت عنوان بررسی ارتباط بین بازی با اسباب بازی های جنگی و میزان پرخاشگری در دختران و پسران 4-6 ساله مهد کودک های شهر تهران انجام داده نتایج نشان داده است که میزان پرخاشگری کودکانی که با اسباب بازی جنگی بازی می کردند بالاتر از کودکانی بود که با اسباب بازی های غیر جنگی بازی می کردند و دوم اینکه بین جنسیت و نوع اسباب بازیها رابطه معنا داری وجود داشت و پرخاشگری پسران در رابطه با اسباب بازی های جنگی بالاتر از پرخاشگری دختران در ارتباط با این نوع اسباب بازی ها بود.

پژوهشی توسط احمدی 1375 به عنوان اثر بخشی بازی درمانگری متمرکز بر کودکان بر پرخاشگری آشکار و پنهان (کلامی و غیر کلامی) صورت پذیرفته است . داده های پژوهش بدین قرار بود که اثر بخشی این روش بر پرخاشگری های آشکار و غیر کلامی و پنهان و کلامی تائید شده است و بر پرخاشگری آشکار و کلامی محدود بوده و بر پرخاشگری آشکار کلامی نیز موثر بوده است.

پژوهش توسط ذوالمحد 1381 با عنوان بررسی تاثیر شن بازی بر روی پسران پرخاشگر در مقاطع ابتدایی در تهران صورت گرفته . نتایج پژوهش نشان داد که تکنیک شن بازی باعث کاهش پرخاشگری در گروه سنی 11 ساله شد.

تحقیق دیگری توسط بهرامی 1386 به اثر بخشی شیوه های بازی درمانی شناختی-رفتاری به شیوه گروهی بر کاهش پرخاشگری کودکان دبستانی 10 ساله پایه چهارم و پنجم ابتدایی شهرستان سیرجان پرداخته. بعد از مقایسه میانگین گروهها با استفاده از آزمون t   فرضیه پژوهشگر که بازی درمانی شناختی-رفتاری پرخاشگری را کاهش می دهد مورد تائید قرار گرفت.

روش تحقیق:

طرح تحقیق مورد استفاده در این پژوهش ، طرح آزمایشی پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. این طرح از دو گروه آزمودنی تشکیل شده بود که هر دو گروه دوبار پیش و پس از اجرای متغیر آزمایشی (مستقل) با پرسشنامه راتر مورد اندازه گیری قرار گرفتند. محقق برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای و برای تشکیل گروه ها از نمونه گیری تصادفی ساده در گمارش اعضای گروه کنترل و آزمایش استفاده نمود.

جامعه آماری:

جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه پنجم دبستان منطقه 6 تهران بود که در سال تحصیلی 87-86 در مدارس ابتدایی این منطقه به تحصیل اشتغال داشتند. در این مرحله از طریق نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای منطقه 6 انتخاب گردید.

روش نمونه گیری:

لیستی از اسامی دبستانهای دخترانه منطقه 6 تهیه گردید و به صورت نمونه گیری خوشه ای یکی از دبستانهای دخترانه انتخاب گردید سپس محقق از معلمان کلاس پنجم خواست تا پرسشنامه راتر را به منظور سنجش و بررسی پرخاشگری در مورد دانش آموزان پایه پنجم تکمیل کنند. بعد از مشخص شدن دانش آموزان پرخاشگر به هر یک یک کد داده شد و در برگه دان ریخته شد سپس به تصادف 14 برگه بیرون کشیده شد که برگه های فرد 7 دانش آموز ، گروه آزمایش و برگه های زوج 7 دانش آموز ، گروه کنترل را تشکیل دادند.

شیوه اجرای پژوهش:

با هماهنگی و همکاری مدیر دبستان روز و ساعت بازی درمانی گروهی کودک محور راجرز برای دانش آموزان گروه آزمایش تعیین گردید. مدت هر جلسه 45-60 دقیقه ، تعداد جلسات 8 جلسه و هر هفته فقط یک جلسه بازی درمانی در روز یکشنبه برگزار گردید. مکان بازی در نمازخانه دبستان و ساعت بازی از 10 تا 11 تعیین گردید. گروه آزمایش طی 8 جلسه تحت بازی درمانی کودک محور راجرز به شیوه گروهی و اصول وتکنیک های آن قرار گرفت و گروه کنترل هیچگونه مداخله درمانی دریافت ننمود. تکنیک مورد استفاده شامل رابطه گرم ، پذیرش بدون قیدو شرط کودک، ایجاد احساس آزادی عمل در کودک برای تجربیات جدید ، شناسایی و انعکاس احساسات ، رهبری کودک در بازی و پیرو درمانگر از وی و پرهیز از جهت دهی و هدایت کودک ، عدم شتاب در بازی درمانی ، برقراری محدودیت های مشخص و احترام و اعتقاد به توانایی و مسئولیت پذیری کودک در تغییر و رشد می شد. وسایل مورد استفاده بازی درمانگر در اتاق بازی شامل انواع عروسک ها ، خانه عروسکی و وسایل لازم در خانه عروسکی ، مداد رنگی ، خاک رس، رنگ، ماشین و هواپیما، میز و سه پایه نقاشی، قفسه ، کاغذ و روزنامه و کتاب داستان و سایر اشیا بود. محدودیت های اعمال شده : نخست آنکه کودکان اجازه ندارند به خود یا دیگران صدمه بزنند دوم اجازه ندارند وسایل اتاق بازی را خراب نمایند و سوم آنکه با پایان زمان بازی درمانی اتاق را ترک نمایند. در بازی درمانی کودک محور به شیوه گروهی به کلیه اعضای گروه توجه مثبت غیر شرطی می شد و بازی درمانگر به منزله یک پیرو در بازی آنها مشارکت می نمود.

ابزار تحقیق:

پرسشنامه کودک راتر

روایی پرسشنامه راتر:

برای سنجش روایی پرسشنامه از معیارهای متعددی استفاده گردیده است. این معیارها عبارتند از :

1.      آزمون هوشی گودیناف – هریس

2.      آزمون بینایی – حرکت بندر گشتالت

3.      معدل درسی

4.      نمرات دروس دینی ، ریاضی ، املاء ، علوم و فارسی

5.      ارزیابی معلم از نحوه پیشرفت تحصیلی ، هوش و علاقه به درس در دانش آموز

پایای پرسشنامه راتر:

برای سنجش پایای پرسشنامه راتر از روش باز آزمایی استفاده گردیده است. ضریب حاصل از این باز آزمایی برابر با 90% بود