جایگاه بازی درمانی در آموزش مهارت ها و درمان اختلالات رفتاری کودکان
چکیده:
ی مورد مشاهده قرار داد. بازی برای کودکان همانند کلام برای بزرگسالان است.
در این مقاله قصد داریم به بحث راجع به بازی درمانی که نوعی از انواع هنردرمانی است، بپردازیم. در بازی درمانی، کلامی ساختن چیزی که غیرکلامی است یا هوشیارسازی آن چه ناهوشیار بوده است یکی از جالب ترین و بدیع ترین فعالیت های بازی درمانگر محسوب می شود. اوست که تلاشی را با کمک بیمار/ مراجع برای تفسیر انواع بازی ها و یا حتی تصاویر و نقاشی های نمادین ایجاد شده، انجام می دهد و سعی می کند که این نمادها را به جهان واقعی متصل ساخته و وسیله ی شفادهندگی را در بیمار/ مراجع فراهم سازد.
از آنجایی که درکنار بازی درمانی بخصوص روی کودکان، جهت تشخیص بهتر، ممکن است از سایر مقوله های هنر درمانی از جمله: نقاشی درمانی، شن درمانی و موسیقی درمانی نیز بهره گرفته شود، لازم است به مبحث کلی هنر درمانی نیز اشاره مختصری گردد.
کلید واژه ها: هنر، بازی،نقاشی،موسیقی، درمان، کودکان
انواع اختلالاتی را که ریشه در احساسات و هیجانات کودک ، سازگاری او با محیط و ... دارند، می‌توان با این روش درمان کرد . افسردگی کودکان ، ترسهای کودکان ، مشکلات رفتاری که ریشه اضطرابی دارند شب ادراری ، ناخن جویدن ، دروغ گفتن ، پرخاشگری و ... را می‌توان با استفاده از این روش حل کرد.
بازی درمانی، اغلب برای درمان کودکان ناسازگار و کسانی که نسبت به حل مسائل مربوط به سازگاری مشکل دارند، استفاده می شود. بازی درمانی روشی است که به وسیله آن، ابزارهای طبیعی بیان حالت کودک، یعنی بازی، به عنوان متد درمانی وی به کار گرفته می شوند تا به کودک کمک کند فشارهای احساسی خویش را تحت کنترل قرار دهد.
همچنین این روش در مورد کودکان سه تا هشت ساله به کار می رود که مشکلات خانوادگی (مانند طلاق والدین) دارند، ناخن می جوند، دچار شب ادراری اند، اختلال رفتاری دارند، بیش فعالند، در روابط گروهی موفق نیستند یا قربانی سوءاستفاده از کودکان شده اند.
درمانگرانی که از بازی درمانی استفاده می کنند، معتقدند این روش به کودک اجازه می دهد جهان را در مقیاسی کوچک تر با دستان خود بسازد و تحت نفوذ خود درآورد؛ کاری که در محیط پیرامون هر روز کودک امکان پذیر نیست.
در مقوله بازی درمانی، می توان به دو نوع بازی درمانی فعال و غیرفعال اشاره کرد.
نوعی از بازی که در آن به کودک تعدادی اسباب بازی انتخاب شده داده می شود و درمانگر خود جهت تشویق کودک برای به نمایش درآمدن صحنه های آسیب زای مشخصی، وارد بازی می شود، بازی درمانی فعال نامیده می شود.
بازی درمانی غیرفعال همزمان با بازی درمانی فعال گسترش یافته است و در بازی درمانی غیرفعال، درمانگر بازی کودک را محدود نمی کند، در عوض به نظر می رسد فقط در اتاق با کودک بنشیند و همان گونه که کودک محو در بازی است، درمانگر نیز به تدریج تلاش می کند بخشی از بازی کودک شود. کودک همیشه اجازه دارد بازی را رهبری کند، حتی اگر نهایتاً لازم باشد درمانگر چند مورد تجزیه و تحلیل ساده از رفتار را بیان کند. به طور کلی بازی درمانگر غیرفعال معتقد است مهم ترین عامل برای تغییر اختلال عاطفی کودک، قبول همراه با درک بیانات و احساسات کودک است. کودک قادر خواهد بود، احساس اضطراب، خصومت و ناامنی خود را با شتاب خاص خود از طریق بازی بیان کند.
از آنجا که درمانگر غیرفعال به کودک اجازه انتخاب راه را می دهد، هیچ گونه محدودیتی در مورد چگونگی انتخاب اسباب بازی ها برای کودک وجود ندارد. کودک می تواند با هر نوع اسباب بازی که علاقه مند باشد بازی کند و محدود به بازی با خانواده عروسکی نیست. در نتیجه انتخابی چنین وسیع از اسباب بازی ها و عکس العمل پذیرفته شده و غیرفعال درمانگر، لازم نیست همه بازی های کودک دارای ارزش عاطفی و سمبلیک قوی باشند. نیمی از بازی ها، اجرای مجدد فعالیت های ساده تجربیات روزانه کودک هستند.
در محیط بازی درمانی، کودک با وسایل و اسباب بازی هایی که گلچین شده اند مشغول به بازی می شود و مربی بدون هیچ گونه اظهار عقیده یی، تنها به مشاهده عمیق رفتار و عملکرد و صحبت های کودک می پردازد و به این ترتیب است که کودک احساسات پنهانش را به سطح می آورد تا بتواند با آنها روبه رو شده و بر آنها غلبه کند.
اصول اولیه یی که درمانگران حین بازی درمانی رعایت می کنند؛
- ترغیب نمی کنیم؛ مثلاً نمی گوییم «اطمینان دارم که تو این کار را انجام می دهی.»
- حمایت نمی کنیم؛ مثلاً نمی گوییم «من به تو کمک می کنم تا تو این کار را انجام دهی.»
- فشار وارد نمی کنیم؛ مثلاً نمی گوییم «سعی کن مثل دیگران این کار را انجام دهی.»
- در اتاق بازی بچه آزاد است تا هر کاری که خواست انجام بدهد و هر بازی که انتخاب کرد، بکند. اولین مکالمه از سوی بچه شروع می شود و درمانگر، گفتار بچه را عیناً فقط با تغییر ضمایر و افعال به خودش برمی گرداند.
- اگر مکالماتی بین مربی و کودک در اتاق بازی انجام می شود نباید جلوتر از احساس کودک باشد چون این دخالت در تبیین احساس درونی کودک است. مثلاً کودک می گوید من در اینجا از انجام هیچ کاری نمی ترسم و هرکاری که می خواهم انجام می دهم. مربی رو به کودک کرده و می گوید؛ تو اینجا از انجام هیچ کاری نمی ترسی و هر کاری که دوست داری انجام می دهی (ولی در بیرون، مقررات به تو اجازه چنین کاری نمی دهند). این جمله واپسین در واقع دخالت در تبیین احساسات کودک است و نباید در اتاق بازی درمانی گفته شود.
- در مواقعی هم درمانگر نباید سکوت کند، مثلاً زمانی که کودک در شخصیت خود شک کرده و می گوید؛ «من خیلی عروسک بازی را دوست دارم، من همیشه دوست داشتم یک دختر بودم.» در چنین لحظه یی مربی باید شخصیت و هویت کودک را برایش قطعی کرده و بگوید؛ «تو دوست داشتی دختر باشی در حالی که یک پسری.»
- در مواردی که کودک عمل تخریبی را در اتاق بازی انجام می دهد، رفتار مربی بسیار مهم است. اصولاً کودکان در چنین شرایطی به صورت مربی یا درمانگر نگاه می کنند تا عکس العمل او را دریابند. جمله یی که درمانگر می تواند بگوید این است که؛ «تو فکر می کردی من برای این کار تو را سرزنش می کنم، مگر نه؟» و مددجو می فهمد که شما در اینجا این کار را انجام نمی دهید، در حالی که آن کار غلط بوده است و شما نباید در آن مقطع مانع او شوید
بازی درمانی یکی از روشهای مؤثر در درمان مشکلات رفتاری و روانی کودکان است. بطور کلی بازی نقش مؤثری در رشد کودک دارد و در خلال بازی می‌توان به بسیاری از ویژگیها ، مسائل و رشد کودک پی برد. بازیهای کودکان مختلف و نوع ویژگیهایی که از خود ظاهر می‌سازند تفاوتهایی با یکدیگر دارند. هر چند نوع بازیها در گروههای سنی و بچه‌های گروه سنی مشترکاتی دارد، اما نوع شرکت کودک در بازی اهمیت ویژه دارد. بازی درمانگر در واقع از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده می‌کند و تلاش می‌کند به تخلیه هیجانی او و حل و فصل مشکلات او در زندگی عادی‌اش بپردازد. ویرجبینا و اسلاین از بازی درمانگران مطرح در این زمینه هستند.
اسکلاین در سال 1982 اصول پایه‌ای را برای اجرای روش بازی درمانی معرفی می‌کند و معتقد است بدون رعایت این اصول رابطه و شرایط اولیه برای بازی درمانی ایجاد نخواهد شد.
بازی درمانی معمولا در کلینیکهای مشاوره و درمانی که مجهز به اتاق بازی کودک هستند، انجام می‌گیرد. در این اتاقها فضای مناسب و اسباب بازیهای مناسب برای بازی قرار داده می‌شود. اما در هر حال بازی درمانی را در هر مکانی که مجهز به یکسری وسایل مورد نیاز برای بازی باشد که رفتار عمل کودک را محدود ننماید، می‌توان انجام داد. این روش گاه در مهد کودکها و مدارس نیز ممکن است انجام شود.
بازی درمانی روشی است که بوسیله آن، ابزارهای طبیعی بیان حالت کودک، یعنی بازی، به عنوان متد درمانی وی بکار گرفته می شوند تا به کودک کمک کند فشارهای احساسی خویش را تحت کنترل قرار دهد .
این روش در مورد کودکان سه تا هشت سالی به کار می رود که مشکلات خانوادگی (مانند طلاق والدین) دارند، ناخن می جوند، دچار شب ادراری اند، مهاجم یا بی رحم هستند، در روابط گروهی موفق نیستند و یا قربانی سوءاستفاده از کودکان شده اند. این نوع درمان در مورد تعلیم و تربیت کودکان استثنایی نیز به کار می رود که عدم توانایی شان موجب آشوب و اضطراب در آنهاست.
پزشکانی که از بازی درمانی استفاده می کنند، معتقدند این روش به کودک اجازه می دهد جهان را در مقیاسی کوچک تر با دستان خود بسازد و تحت نفوذ خود درآورد، کاری که در محیط پیرامون هر روز کودک امکان پذیر نیست.
کودک با وسایل و مواد مخصوصی که گلچین شده اند و با راهنمایی شخصی که به طرز معینی در مقابل او واکنش نشان می دهد، بازی می کند و بدین ترتیب احساسات پنهانش را به سطح می آورد تا بتواند با آنها روبرو شود و بر آنها غلبه کند. در روان درمانی ترین حالت، آموزگار بدون قید و شرط هر چه که کودک می گوید یا انجام می دهد را می پذیرد. آموزگار به هیچ وجه اظهار عقیده، مجادله، اذیت و بحث اخلاقی نمی کند و به کودک نمی گوید که احساسات و مشاهدات او صحیح نیستند.
فضایی باید بوجود بیاید که کودک بداند در آن می تواند اظهار عقیده و احساس کند بدون آنکه از مجازات بترسد. در عین حال، حتی اگر فضای موجود اجازه هر کاری را بدهد، حدود مشخص نیز باید وجود داشته باشند مانند محدودیت در خراب کردن وسایل و مواد بازی، حمله به آموزگار و خروج بعد از ساعت معین. بسیاری از روانشناسان و مشاوران ممکن است این تکنیک را فقط در صلاحیت خود بدانند و البته ممکن است نظرشان در خصوص مشاوره عمیق و طولانی مدت صحیح باشد. در عین حال، اگر چه این تکنیک معمولاً توسط مشاوران مدرسه، مددکاران اجتماعی و روانشناسان استفاده می شود، اما می تواند متناسب با فضای کلاس درس، توسط معلم در مورد مشکلات کوچک تر به کار گرفته شود. در این صورت شما باید به عنوان یک معلم، برای برگزاری یکی از این جلسات، از والدین و مسئولین مدرسه اجازه بگیرید.
?چگونه از بازی درمانی استفاده کنیم؟
? - دانش آموزی را انتخاب کنید که ممکن است از بازی درمانی بهره ببرد.
? - تصمیم بگیرید که آیا می خواهید برای این کار جلسه جداگانه ای برگزار کنید و یا در زنگ تفریح یا تنفس می خواهید به این کار بپردازید.
? - وسایل لازم را فراهم کنید. موارد پیشنهادی عبارتند از:
- ظروف بازی با شن و آب
- وسایل و ظروف آشپزخانه اسباب بازی
- وسایل کودک (مانند جغجغه، شیشه و...)
- عروسک (در سنین و سایزهای متنوع)
- چاقو و تفنگ اسباب بازی
- حیوانات، سرباز، قایق و ماشین اسباب بازی
? - وسایل را در جاهای مشخصی قرار دهید که هر جلسه بتوان آنها را همان جا گذاشت.
? - دانش آموز را با فضای بازی آشنا کنید.
? - دانش آموز را از محدودیت ها آگاه کنید و به او بگویید که این جلسه چقدر طول می کشد (معمول ?? تا ?? دقیقه)
? - بگذارید دانش آموز وسایل را انتخاب کند. به هیچ وجه اسباب بازی یا فعالیتی را پیشنهاد نکنید. اگر دانش آموز خواست زودتر از پایان جلسه برود، اجازه این کار را دارد. با این حال او نمی تواند همان روز دوباره به کلاس باز گردد، فقط طبق برنامه، زمان جلسه بعدی را به او بگویید.
? - برای پاسخ دادن به نظرات دانش آموز، اعمال او را منعکس کنید. اگر دانش آموز کم حرفی دارید، نقش شما تغییر می کند: شما باید آنچه را که او انجام می دهد، تشریح کنید.
? - زمانی که پایان جلسه نزدیک می شود، دانش آموز را از این مسأله آگاه کنید و دقایق باقیمانده را نیز معین کنید.
?? - با رسیدن به پایان جلسه، با چنین جملاتی دانش آموز را مطلع کنید: برای امروز، زمان ما به پایان رسیده است. الان دست از بازی می کشیم و اسباب بازی ها را به همان جایی برمی گردانیم که از آنجا برداشتیم. دانش آموز اجازه ندارد به بازی ادامه دهد.
?? - به دانش آموز بگویید که جلسه بعد چه زمان برگزار خواهد شد.
|
|||
|
